ถ้าพูดถึงเมืองจันทบุรี ภาพแรกที่ผุดขึ้นมาในความคิดคนไทยทั่วไปอาจเป็นพลอยชนิดต่างๆ โดยเฉพาะทับทิมสยาม ต่อจากนั้นคือทุเรียนและผลไม้นานาชนิด และสุดท้ายอาจจะเป็นภาพวีรกรรมทุบหม้อข้าวตีเมืองจันท์ของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช

แต่ทุกวันนี้ จันทบุรีกลายเป็นเมืองที่มีความหลากหลายทางเชื้อชาติสูงมากจากการเข้ามาทำการค้ายุคใหม่และเป็นเมืองที่เติบโตอย่างรวดเร็วต่อเนื่อง

"พลอยจันท์" ของดีท้องถิ่นไทย (จากแอฟริกา)

ในจันทบุรี มีกระแสการพูดถึงคนดำ หรือชาวแอฟริกันที่มาตั้งรกรากแพร่หลายในโซเชียลมีเดียต่อเนื่องมาหลายปี ด้วยความหวาดระแวงว่าจะเข้ามาคุกคามและกระทบต่อชีวิตคนในพื้นที่ และเรียกร้องให้ทางภาครัฐเข้ามาตรวจสอบกำกับดูแล

การเข้ามาของชาวแอฟริกันผิวดำเริ่มจากภายหลังที่เหมืองพลอยบนภูเขาพลอยแหวนของจันทบุรีพบพลอยน้อยลงจนไม่คุ้มค่าต่อการขุด พ่อค้าพลอยจากจันทบุรีจึงได้ออกไปแสวงหาพลอยและอัญมณีจากต่างประเทศเพื่อมาเจียระไนและปรับปรุงคุณภาพเพื่อขายจากต่างประเทศ เริ่มจากพม่า ศรีลังกา และในที่สุดก็ไปถึงทวีปแอฟริกา โดยพื้นที่ที่พ่อค้าพลอยจันท์เดินทางไปมาก ได้แก่ เคนย่า แทนซาเนีย และมาดากัสการ์ รวมถึงบางส่วนของคองโกและรวันดา

เมื่อชาวแอฟริการับรู้ถึงความต้องการพลอยของพ่อค้าไทย ก็ได้เกิดกระแสข่าวปากต่อปาก และเดินทางเข้ามายังประเทศไทยเพื่อนำพลอยมาเสนอขายให้แก่ช่างและโรงงานเครื่องประดับของจันทบุรีโดยตรง เริ่มตั้งแต่ปลายทศวรรษที่ 1990 จนถึงปัจจุบัน

ชาวแอฟริกาที่เข้ามาในจันทบุรี อาศัยการเช่าโรงแรมและอพาร์ทเมนท์และหมุนเวียนสลับกันอยู่ โดยเช่าพื้นที่ห้องแถวใต้อพาร์ทเมนท์หรือตึกแถวเปิดเป็นบริษัทขายส่งพลอย และเป็นพื้นที่เจรจาค้าขายไปพร้อมกัน

ศูนย์กลางหลักของชาวแอฟริกันเหล่านี้คือ นิวออร์ลีนส์ อพาร์ทเมนท์ ซึ่งอยู่ใกล้กับศูนย์ส่งเสริมอัญมณีและเครื่องประดับ จันทบุรี โดยเมื่อย่างเข้าไปในซอยนิวออร์ลีนส์ดังกล่าว จะพบชาวแอฟริกันผิวดำนั่งล้อมวงใช้ชีวิตเป็นปกติ ร้านอาหารก็นำเสนออาหารแบบแอฟริกันตอบสนองผู้อยู่อาศัยไปด้วย

อีกจุดหนึ่งคือโรงแรมและอาคารพาณิชย์บริเวณซอยศรีจันทร์ ซึ่งเป็นตลาดพลอยที่เปิดทำการในช่วงสุดสัปดาห์ ชาวแอฟริกาเหล่านี้ส่วนมากมาจากประเทศไนจีเรีย และบางส่วนก็ได้สวมพาสปอร์ตประเทศมาลี เนื่องจากทางตำรวจตรวจคนเข้าเมืองเพ่งเล็งและกวดขันยาเสพติดจากไนจีเรียเป็นพิเศษ เมื่อพบว่าประเทศไทยเปิดต้อนรับและค่าครองชีพไม่แพง มีสิ่งอำนวยความสะดวกและสภาพบ้านเมืองที่น่าพักอาศัย ทำให้เกิดการย้ายถิ่น และสมรสกับคนไทย ตั้งรกรากอยู่อาศัยเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว จึงทำให้ทางตำรวจตรวจคนเข้าเมืองต้องกวดขันติดตามเป็นระยะ โดยเฉพาะกลุ่มที่พักอาศัยอยู่เกินวีซ่า (Overstay)

พลอยจากแอฟริกาจึงทำให้กิจการอัญมณีและเครื่องประดับของจันทบุรีดำเนินต่อไปได้แม้ว่าพลอยจากเหมืองเมืองจันท์จะหมดลงไปนานแล้ว

เช่นเดียวกับกำลังซื้อและการอยู่อาศัยของชาวแอฟริกันช่วยให้เกิดการหมุนเวียนทางเศรษฐกิจของเมือง รวมถึงเพิ่มอัตราเด็กและวัยรุ่นที่เป็นกำลังซื้อไปด้วยกัน เมื่อเข้าไปยังอาสนวิหารพระนางมารีปฏิสนธินิรมลที่เก่าแก่งดงาม ก็อาจพบชาวแอฟริกันผิวดำส่วนที่นับถือคริสตศาสนาโรมันคาทอลิกร่วมพิธีกับชุมชนชาวญวนคาทอลิกดั้งเดิม และมัสยิดกลางจันทบุรีก็มีชุมชนชาวแอฟริกันเข้าร่วมมากขึ้น

"ทุเรียน" ของดีท้องถิ่นไทย (ส่งไปจีน)

เศรษฐกิจอีกทางหนึ่งก็กำลังเผชิญกับการเข้ามาของทุนและพ่อค้าชาวจีนแผ่นดินใหญ่เช่นเดียวกัน เมื่อชนชั้นกลางชาวจีนมีรายได้มากขึ้นก็ต้องการบริโภคสินค้าอาหารที่หลากหลายขึ้น ซึ่งผลิตผลที่ยอดฮิตติดอันดับก็เห็นจะไม่พ้น “ทุเรียน” และเมื่อพูดถึงทุเรียนในเมืองไทย จังหวัดที่ผลิตผลมากที่สุดก็ไม่พ้น “จันทบุรี”

การบริโภคทุเรียนและผลไม้ของชาวจีนนับพันล้าน ทำให้เกิดการแข่งขันด้านการค้าเพิ่มขึ้นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะผู้รับซื้อผลไม้ส่งออกหรือที่เรียกตามภาษาปากว่า “ล้ง”

เดิมจากการรับซื้อผลไม้จะเป็นการรับซื้อผ่านล้งหรือพ่อค้าคนกลางชาวไทย ก่อนจะนำไปบรรจุตู้คอนเทนเนอร์ส่งออกทางเครื่องบินหรือเรืออีกทอดหนึ่ง แต่ในปัจจุบัน ได้มี “ล้ง” ต่างชาติ เข้ามาให้ราคาแข่งขันกับชาวสวนอย่างดุเดือด โดยสองข้างทางถนนสุขุมวิทก่อนถึงตัวเมืองจันทบุรี จะพบโกดังของล้งส่งออกเหล่านั้นพร้อมกับกองผลไม้สูงใหญ่และรถบรรทุกพร้อมตู้คอนเทนเนอร์เรียงรายกันยาวเหยียด ทั้งของคนไทย เวียดนาม และจีน

ยิ่งไปกว่านั้น ในปีนี้ที่อาลีบาบาเข้ามารุกตลาดผลไม้ไทยเต็มตัว ประกอบกับสภาพอากาศในฤดูร้อนที่แปรปรวนจนผลไม้ออกน้อยลงทั้งทุเรียน เงาะ และมังคุด ยิ่งทำให้การแย่งชิงผลผลิตเพื่อนำไปส่งออกรุนแรงยิ่งขึ้น ถึงขั้นล้งส่งออกเหล่านั้นต้องจ้างคนไปดักซื้อผลไม้ที่ขนออกมาจากสวนตามถนน เมื่อรถจอดตามสี่แยกไฟแดงก็ตะโกนแข่งราคากันไม่ต่างจากตลาดสด

คนจีนแผ่นดินใหญ่ที่เข้ามาทำตลาดผลไม้ มักจะจ้างคนไทยเชื้อสายจีนก๊กมินตั๋งที่มาจากแม่สลองมาเป็นตัวกลางนายหน้า เนื่องจากรู้ทั้งภาษาจีนและภาษาไทย อีกทั้งคุ้นเคยกับการค้าต่อเนื่องมาจากการค้าใบชา ต่างจากนักเรียนนักศึกษาเอกภาษาจีนที่แม้จะรู้ภาษาแต่ก็ตามการค้าไม่ทัน และเริ่มเข้ามาซื้ออสังหาริมทรัพย์เพื่อพัฒนาทั้งการปลูกผลไม้ การบรรจุและแปรรูปเพื่อส่งออก ทำให้ราคาที่ดินในจันทบุรีเพิ่มสูงขึ้นอย่างมาก

การเข้ามาของชาวต่างชาติทั้งชาวแอฟริกาและชาวจีน ทำให้วิถีชีวิตและการค้าของคนจันทบุรีแปรโฉมหน้าไป การปรับตัวของสังคมเกิดความเปราะบางและอาจเกิดการกระทบกระทั่งกันระหว่างคนจันทบุรีดั้งเดิม คนที่มาใหม่ และชาวต่างชาติ การจัดการความสัมพันธ์ของท้องถิ่นจึงต้องใช้ความรอบคอบเอาใจใส่ และความร่วมมืออย่างเป็นระบบทุกฝ่าย

การตัดสินใจจากส่วนกลางนั้นยากที่จะทันความเปลี่ยนแปลงของสังคมและการค้า ผู้มีอำนาจที่มาเที่ยวชมดูงานออกข่าวเป็นครั้งคราวเพื่อสร้างภาพลักษณ์ เมื่อกำหนดนโยบายแล้วอาจสร้างความเดือดร้อนให้ผู้อยู่ในชุมชนใช้ชีวิตจริง และยิ่งเมื่อการเลือกตั้งท้องถิ่นถูกระงับ ผู้ดำรงตำแหน่งเป็นเพียงรักษาการไม่อาจอนุมัติโครงการหรือตัดสินใจงบประมาณได้ ทำให้การแก้ไขปัญหาล่าช้าไม่ทันต่อเหตุการณ์ และทำให้ผู้คนชะลอการลงทุนลงเพราะไม่สามารถคาดการณ์นโยบายที่แน่นอนได้

การเร่งกระจายอำนาจและมีการเลือกตั้งท้องถิ่นในเร็ววัน จะช่วยให้เศรษฐกิจฐานรากของต่างจังหวัดฟื้นฟู และตอบสนองความเปลี่ยนแปลงทางสังคมได้ทันท่วงที ไม่ใช่แค่จันทบุรี แต่หมายรวมถึงจังหวัดอื่นทั่วทั้งประเทศ