ไมก์ ปอมเปโอ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศของสหรัฐอเมริกา แถลงเปิดรายงานสถานการณ์ค้ามนุษย์ (TIP Report) ประจำปี 2020 (พ.ศ.2563) เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา โดยระบุว่าปีนี้ครบรอบ 20 ปีการจัดทำรายงานสถานการณ์การค้ามนุษย์ ซึ่งต้องอาศัยความร่วมมือกันระหว่างสหรัฐฯ และรัฐบาลประเทศต่างๆ ทั่วโลก เพื่อนำไปสู่การป้องกันและกำจัดการค้ามนุษย์

พร้อมกันนี้ กระทรวงการต่างประเทศสหรัฐฯ ยังประกาศมอบรางวัล TIP Report Heroes ให้แก่บุคคลที่มีผลงานดีเด่นด้านการช่วยเหลือผู้ได้รับผลกระทบจากการค้ามนุษย์ รวมถึงผู้เกี่ยวข้องกับการป้องกันและปราบปรามการกระทำผิดว่าด้วยการค้ามนุษย์ทั่วโลก เมื่อวันที่ 25 มิ.ย.ที่ผ่านมาอีกด้วย

ปีนี้มี 22 ประเทศที่มีคะแนนการจัดการปัญหาค้ามนุษย์เพิ่มขึ้น และได้รับการปรับสถานะดีขึ้นจากปีที่ผ่านมา โดย 'นามิเบีย' เป็นประเทศแรกในแอฟริกาใต้สะฮารา ที่ได้รับสถานะ 'เทียร์-1' ซึ่งเป็นกลุ่มประเทศที่มีคะแนนสูงสุดด้านการป้องกันและปราบปรามการค้ามนุษย์ ทั้งยังกล่าวถึง 'สิงคโปร์' และ 'โบลิเวีย' ที่ได้เข้าสู่กลุ่มประเทศเทียร์ 1 ปีนี้เป็นปีแรกเช่นกัน

ส่วนประเทศที่สถานการณ์ค้ามนุษย์ 'น่าวิตกกังวล' ได้แก่ จีน, คิวบา และหลายประเทศแถบเอเชียกลาง โดยกรณีของจีนมีข้อมูลบ่งชี้ว่าพลเมืองจีนจำนวนมากถูกบังคับให้ทำงานในเงื่อนไขที่ไม่เหมาะสมในโครงการหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทางของจีน (Belt and Road Initiative) ที่เชื่อมต่อไปยังประเทศต่างๆ

ขณะที่คิวบา มีเบาะแสว่าแพทย์ พยาบาล และบุคลากรการแพทย์ราว 50,000 คน ถูกรัฐบาลส่งตัวไปทำงานยังต่างแทน เพื่อหารายได้เข้าประเทศ และอีกหลายประเทศในเอเชียกลางมีการบังคับใช้แรงงานในอุตสาหกรรมเกษตร ซึ่งส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับกระบวนการปลูกฝ้ายและการผลิตสิ่งทอ

กรณีของประเทศไทยปีนี้ยังอยู่ในกลุ่ม 'เทียร์ 2 ปกติ' คงที่ต่อเนื่องนับจากปี 2561 ซึ่งไทยได้รับการปรับขึ้นจากกลุ่มเทียร์ 2 เฝ้าระวัง (Tier 2 Watch List) โดยผู้ที่ได้รับการช่วยเหลือจากการค้าประเวณีมีจำนวน 868 ราย ทั้งที่เป็นชาวต่างชาติและถูกบังคับค้าประเวณีในไทย และชาวไทยที่ถูกล่อลวงให้ไปค้าประเวณีในต่างประเทศ ส่วนชาวต่างชาติที่ตกเป็นเหยื่อการบังคับใช้แรงงานและการค้ามนุษย์ในไทยมีจำนวน 950 ราย

สิ่งที่รายงาน TIP ระบุว่าเป็น 'จุดแข็ง' ของรัฐบาลไทยตลอดปีที่ผ่านมา ได้แก่ การจัดฝึกอบรมและสร้างความเข้าใจของเจ้าหน้าที่ตำรวจ อัยการ และผู้ปฏิบัติหน้าที่ในองค์กรพัฒนาเอกชน (เอ็นจีโอ) เพื่อช่วยเหลือผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์ รวมถึงการตั้งกองทุนช่วยเหลือและเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบ เช่นเดียวกับการส่งเสริมบริการให้คำปรึกษาด้านสุขภาพจิตที่มีเพิ่มขึ้น

อย่างไรก็ตาม รายงาน TIP ระบุว่า สิ่งที่ต้องปรับปรุงยังมีอีกหลายด้าน โดยในแง่ของการสอบสวนคดี พบว่าจำนวนคดีที่เจ้าหน้าที่รับเรื่องสอบสวนมีจำนวนน้อยที่สุดนับตั้งแต่ปี 2557 เป็นต้นมา และจำนวนผู้กระทำผิดที่ถูกลงโทษก็น้อยกว่าปีก่อนหน้านี้ และเจ้าหน้าที่รัฐบาลไทยมักจะนับคดีค้ามนุษย์รวมกับการลักลอบขนย้ายแรงงานผิดกฎหมาย ทำให้บางครั้งผู้ที่มีสถานะเป็นเหยื่อกลายเป็นผู้ที่ถูกดำเนินคดี

นอกจากนี้ ยังมีกรณีแรงงานต่างชาติที่เต็มใจเดินทางมาทำงานในไทย แต่ภายหลังถูกเอาเปรียบในด้านต่างๆ เช่น ถูกค้างจ่ายค่าแรง ถูกผูกมัดด้วยภาระหนี้ และถูกยึดเอกสารสำคัญ จึงต้องขอความช่วยเหลือจากหน่วยงานรัฐหรือเอ็นจีโอ แต่เจ้าหน้าที่รัฐบางหน่วยงานอาจไม่นับผู้ได้รับผลกระทบเหล่านี้รวมกับการค้ามนุษย์และการละเมิดสิทธิแรงงาน ซึ่งเป็นหนึ่งในประเด็นสำคัญที่รายงาน TIP เสนอให้แก้ไข

ส่วนจุดอ่อนที่สำคัญของไทยด้านการป้องกันและปราบปรามการค้ามนุษย์และการบังคับใช้แรงงาน ได้แก่ การติดสินบนเจ้าหน้าที่ โดยเฉพาะคดีค้าประเวณีและการบังคับใช้แรงงานในอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นประมง ปศุสัตว์ ทั้งยังมีรายงานว่าเจ้าหน้าที่ผู้เกี่ยวข้องมักเสนอให้ผู้ที่ตกเป็นเหยื่อเจรจาไกล่เกลี่ยเรียกค่าชดเชยจากนายจ้างแทนการฟ้องร้องดำเนินคดี

บางพื้นที่ซึ่งอยู่ห่างไกลเขตเมือง เจ้าหน้าที่อาจถูกผู้มีอิทธิพลหรือนักการเมืองท้องถิ่นข่มขู่เสียเอง ทำให้การรวบรวมข้อมูลขาดหลักฐานสำคัญ ไม่อาจจะนำไปสู่การดำเนินคดีเอาผิดผู้เกี่ยวข้องกับการค้ามนุษย์หรือบังคับใช้แรงงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งยังมีปัญหาเรื่องขาดแคลนล่าม จึงมีข้อจำกัดด้านการสื่อสารและบันทึกสำนวนคดีจากปากคำของผู้ถูกละเมิด ส่วนที่พักพิงแก่ผู้ตกเป็นเหยื่อค้ามนุษย์ ถูกนำไปรวมกับผู้ลักลอบเข้าเมือง ทำให้สถานที่พักอาศัยมีสภาพแออัด และอาจส่งผลกระทบด้านสุขภาพได้

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

• เปิดรายงานค้ามนุษย์ 'ไทย' อันดับดีขึ้น 'แต่ยังไม่พอ'
• นายกฯ พอใจค้ามนุษย์ไทยรั้งเทียร์ 2 กำชับเร่งยกระดับมาตรฐานต่อเนื่อง